بەرزه فشاری خوێن

کۆئەندامی سوڕان:

بە یەکخستنی کۆئەندامی سوران و دڵە لوولە کۆئەندامیارماتی لەش دەدەن بۆ شەڕکردن لەگەڵ نەخۆشیهەروەهایارمەتی هێشتنەوەی پلەی گەرمی ئاسایی لەش ،هاوسەنگی كيميایى دروست دەستەبەر دەكات تاهاوسەنگيى لەش دەستەبەر بكات يان بارى هاوسەنگىلەنێو هەموو سيستەمەكان بێنێتە

دڵە لوولە کۆئەندام بريتييە لە چوار پێكهاتەى سەرەكى:

دڵ: دەربارەى قەبارەكەى دوو دەستى کەسێکی پێگەیشتووگرێدراو پێكەوە، دڵ دەکەوێتە نزيك بنكەى سنگك. بەبەردەوامی پال بە خوێن دەنێت ، دڵکۆئەندامی سوران لەهەموو كاتب ە چالاکی دەهیێلێتەوە.

خوێنبەر: خوێنبەر خوێنى دەوڵەمەند بە ئۆكسجين هەڵدەگرن و دەیگوازنەوە بۆ دوور لە دڵ و ئەو شوێنەى ئەوپێويستى دەبێت.

خوێنهێنەر: خوێنهێنەر خوێنی کەم ئۆکسجین هەڵ دەگرن بۆسيەكان دەیگوازنەوە کە ئەو شوێنەیە کە ئۆكسجينی لێوەردەگیرێ.

خوێن: خوێن ناوەندی گواستننەوەی نزیکەی هەموو شتێکە لە نێو لەش ،هەریەکە لە هۆرمۆن، پێكهاتەى خۆراكی،ئۆكسجين، دژەتەن، و شتى گرنگى ديكە دەگوازێتەوە کەبوونان پێويستە  تاكوو لەش دروست بهێڵنەوه

ئۆكسجين دەچێتە ناو خوێنەكە لە رێگەی  پەردەى زۆربچووك لە سيەكان كە ئۆكسجين وەردەگرن هەروەك ئەوەهەڵ دەمژێت. هەروەك لەش ئۆكسجينەكە بەكار دەهێنێت بۆشیکردنەوەی  پێكهاتەى خۆراكى، ئەویش دوانەئۆكسايدىكاربۆن دروست دەكات، كە سيەكانت دەر دەكەن کاتیک  تۆهەناسە دەدەيتەوە، كە سيەكانت دەری دەكەن کەتێک تۆهەناسە دەدەيتەوە. كردارێكى هاوشێوە ڕوو دەدات لەکۆئەندامی هەرس تا پێكهاتەى خۆراك بگوازێتەوە، هەروەهاهۆرمۆن لە کوێرەڕژێنە کۆئەندام. ئەم هۆرمۆنانە دەبردرێنلەو شوێنەی کە ئەوان بەرهەم دەهێنرێن بۆ ئەو ئەندامانەیکاری لەسەر دەکەن.

کۆئەندامی سوڕان لە ژێر سایەی فشارى نەگۆڕ لە دڵەوەبەدرێژايى لەش. ئەم فشارە دڵنيا دەدەت كە خوێنهێنەرخوێن هەڵ دەگرن بۆ دڵ و خوێنبەر ئەو خوێنە بۆ دوور لەدڵەوە دەگوازنەوە.

سێ جۆرى جياوازى سوری خوێن هەيە كە بەبەردەوامى ڕوو دەدات لەلەش :

سییە سوڕ: ئەم بەشێكە لە سووڕەكە خوێنى ئۆكسجين-بەتاڵهەڵ دەگرێت دوور لە دڵەوە، بۆ سيەكان، و پاشان بۆ دڵ.

کۆئەندامە سوڕ: ئەمە بەشەكەيە كە خوێنى تێر ئۆکسجینهەڵ دەگرێت بۆ دوور لە دڵەوە دەیگوازێتەوە بۆکۆئوندامەکان.

سوڕی تاجى: ئەم جۆرەى خولانەوە دڵ دەستەبەر دەكاتلەگەڵ خوێنى تێر ئۆکسجین بۆ ئەوەی بەشێوەيەكى گونجاودەتوانێت كار بكات.

دەربارەی نەخۆشی بەرزە پاڵەپەستۆی خوێن:

​ 

زيانەكە دەست پێ دەكات لە خوێنبەرەكانت و دڵ

ڕێگاى يەكەم كە فشارى خوێنى بڵند زيانبەخشە هۆیەکەی دەگەڕێتەوە بۆ زياد كردنى بارى كارى دڵ و بۆڕیەکانیخوێن  کە وا دەکات ئەوان بە زەحمەتی و بەكاراى كەمتر  

لەگەل تێپە بوونی كات، هێزەكە و لێكخشانى فشارىخوێنى بڵند زيان بە شانەى ناسك لەناو خوێنبەرەكانینزیک خۆی دەگەیەنێ ە، ئێل دى ئێل  كۆليسترۆل(خراپ) پارچەی وەک فرمێسكى زۆر بچووك پێك دەهێنێت لەديوارى خوێنبەر، سەرەتاى ڕەق بوونى لوولەی خوێندەردەكەوێى

لەگەڵ زيادبوونی پارچەكە و زۆر بوونى زيان، ناوەوەیخوێنبەرەكان تەسكتر (بچووكتر)دەبن — بەرز كردنەوەفشارى خوێن و دەست دەكەن بە ئەڵقەیەکی خراپ ئەوەزياتر زيان دەگەيەنێت بە خوێنبەرەكان و دڵ و بەسەکانیتری لەشەكەت. ئەمە لە كۆتاييدا دەتوانێت بێت بە هۆىحالەتى ديكە لە ناڕێكوپێكى (لێداني دڵ)ەوە بۆ نۆرە دڵێ وجەڵتە(سەکتە)

فشارى خوێنى بڵند “ بکوژێکی بێدەنگ ”ە 

تۆ لەوانە نييە هەست بكەيت كە شتێك هەڵە بێت، بەڵامفشارى خوێنى بڵند دەتوانێت بەئارامى بێتە هۆى زيانێکكە دەتوانێت هەڕەشە بخاتە سەر تەندروستيت. باشترینریگری بۆ ئەم نەخۆشیە ئەوەیە کە ئاگاداری ئامارەکانیجەستەی خۆت بیت ئەو گۆران کاریانە بکەیت کە دەبنە هۆیدووربوون لە بەرزە پەستانی خوێن.

نیشانە و دەرکەوتەکان

زۆربەی تووشبوانی پەستان بەرزی خوێن هیچ نیشانە ودەرکەوتەیەکیان لێ بەدیار ناکەوێت ،لەبەر ئەم هۆکارەشبەم نەخۆشیە دەگوترێ (کوشندەی کڕ).

بەڵام کاتێک پەستانی خوێن دەگاتە نزیکەی ۱۸٠/۱۲٠ ملم ئەوە دەبێتە حاڵەتێکی لەناکاو ،وە دەبێت بە زووترینکات بگەیەندرێتە نزیکترین فریاگوزاری.

لەم دۆخەدا کەسەکە ڕەنگە توشی ئەم حاڵەتانەی خوارەوەببێت :

1- سەرئێشە

2- هێڵنجدان

3- ڕشانەوە

4- گێژبوون

5- تێکچوونی بینین

6- خوێن هاتن لە لووت

7- دڵە کوتێ

8- هەناسەتەنگی

مامەڵە کردن لەگەڵ نەخۆشییەکە

بەپێی حاڵەتەکان چۆنیەتی مامەڵە کردن لەگەڵ نەخۆشیەکە دەگۆڕێ ،بەڵام بەشێوەیەکی گشتی ڕێنماییە پزیشکیەکان ئەم خاڵانە لەخۆدەگرن.

1– ڕەجیم کردن

کەمکردنەوەی خوێ لە ژەمەکان .

خواردنەوەی چا و قاوە و ئەو خواردنەوانەی کە ماددەیکافاینیان تێدایە .

خواردنی سەوزە و میوە و چەرەزات .

کەمکردنەوەی خواردنی شیرنەمەنیەکان .

2- باشتر کردنی شێوازی ژیان

-کۆنتڕۆڵکردنی فشار و قەلەقی

– وازهێنان لە جگەرە کێشان 

– یۆگا 

– وەرزش کردن 

– دابەزاندنی کێش 

– ڕێکخستنی نووستن

چۆنيەتی دەستنيشانکردنی فشاری خوێن ؟

چەندين رێگا و ئامێری جياواز ھەن بۆ پێوانەکردنی پەستانی خوێن . پێوانەکردنی لە لايان دکتۆر و کەسانی شارەزا دەکرێت لە رێگای ئامێرێکیتايبەتەوەکە پێی دەوترێت  [blood pressure cuff]  

وە ھەروھا ئامێری ئەلیکترۆنيش بەکاردێت بۆ خوێندنەوەی فشاری خوێن

لە کاتی خوێندنەوەش ٣ ئەنجامان دەست دەکەوێ ئەوانيش:

وه ئەم ئامێرانە لە دەرمانخانەکان دەست دەکەوێ و لە مالەوەش دەتوانرێتبەکار بێت بە تايبەتی بۆ ئەو کەسانەی پەستانی خوێنيان نارێکە , ئەمکەسانەش پێويستە گۆرانکاری لە ژيانی رۆژانەيان بکەن.

چەند رێگاي تر ھەن بۆ دەست نيشانکردنی فشاری خوێن :

-Urine and blood tests 

-Electrocardiogram (ECG) 

-Echocardiogram ( ultrasound waves) 

چارەسەر کردنی بەرزی پەستانی خوێن:

ئامنجی سەرەکی لەم چارەسەرانەی کە باسی دەکەين نزمکردنەوەی پەستانیخوێنە و پاراستنی ئەندامە سەرەکيەکانە لە کارکەوتن و جێ بەجێنەکردنیفرمانەکانيان کە ئەوانيش بريتين لە (مێشك, دڵ, گورچيلە)

ێەو دەرمانانەی بەکاردێن لە کاتی بەرزبونەوەی پەستانی خوێن:

‏ –1 Angiotensin-converting enzyme (ACE) inhibitors

ئەم جۆرە دەرمانە ھەڵدەستێت بە فراوان کردنی لولەی خوێن تاوەکو رێگە بەبری پێویستی خوێن بدات تا بگاتە دڵ و بەرزی پەستانی خوێن کەم بکاتەوە.

نمونە / Lisinopril

‏-2 Angiotensin II receptor blockers (ARBs)

ئەم جۆرە دەرمانە ھەمان کاريگەری ACE inhibitors بەڵام بە ميکانيزمیجياواز.

نمونە / valsartan

‏-3Diuretics

ئەم جۆرەیان ناسراون بە [water pills ] کە یارمەتی نزمبوونەوەی پەستانیخوێن دەدات لە رێگەی دەردانی ئاو و خوێی زيادە لە لە لەش لە رێی زۆرمیزکردنەوە.

نمونە / Zaroxolyn (metolazone)

–4Beta-blockers

ئەم جۆرە دەرمانە بەکاردێ بۆ چارەسەرکردنی بەرزی پەستانی خوێن لە رێگەیکۆنترۆڵکردنی ناوەندە کۆئەندامی دەمار.

Bisoprolol (Zebeta)/ نمونە

‏5– Calcium channel blockers

ئەم جۆرە دەرمانە ھەڵدەستێت بە نزم کردنەوەی بەرزی پەستانی خوێن بە ھۆیرێگری کردن لە چوونی کالسیۆم بۆ ناو خانەکانی دڵ و لوولەکانی خوێن.

نمونە / Amlodipine ( norvasc)