نەخۆشی مەلاریا: نەخۆشیەکە کە بەھۆی جۆرێک لە مشەخۆر تووشی مرۆڤ دەبێت و بەهۆی مێیەی مێشوولەی ئەنۆفیلس دەگوازرێتەوە، ساڵانە نزیکەی دوو سەد و دە ملیۆن کەس توشی مەلاریا دەبن و نزیکەی چوار سەد و چل ھەزار کەس گیان لە دەست دەدەن، کە زۆربەی ئەوانەی گیان لەدەست دەدەن منداڵانن.
نیشانەکانی:
- لەرز و تا
- سەرئێشە
- ھێلنج و ڕشانەوە
- ماندوێتی و ئازاری ماسولکە
ھەندێک نیشانەی دیکەشی ھەیە وەک:
- ئارەق کردنەوە
- ئازاری سک یان سنگ
- کۆکە
ھۆکارەکانی:
- نەخۆشی مەلاریا لە مشەخۆرەوە توشی مرۆڤ دەبێت، کە زۆربەی جار لە ڕێگەی مێیەی مێشولەی ئەنۆفیلس دەگوازرێتەوە.
سوڕی گواستنەوەی:
- کاتێک مێشوولە بە کەسێکی توشبووەوە دەدات دەبێتە ھەڵگر بە مشەخۆرەکە.
- مێشوولەیەکی ھەڵگری مەلاریا دەتوانێ مشەخۆرەکە بگوازێتەوە بۆ کەسێکی دی لە رێگەی پێوەدان(گەستن)ەوە.
- کاتێک مشەخۆرەکە دەگوازرێتەوە بۆ ناو لەش دەچێتە جگەر و سەرەتا خانەکانی جگەر تووش دەکات.
- مشەخۆرەکە جگەر جێدەھێڵێ و دەچێتە ناو خوێن و تووشی خڕۆکە سوورەکان دەبێت، لەم قۆناغەدا دەتوانرێ نەخۆشیەکە دەستنیشان بکرێ.
- ھەر مێشوولەیەکی ئەنۆفیلس بەم کەسەوە بدات ئەوا بە ئاسانی دەتوانێ بیگوازێتەوە بۆ کەسێکی دیکە.
- لە دایکەوە بۆ کۆرپەکەی
- لە ڕێگەی خوێن بەخشین یان خوێن وەرگرتن لە کەسی توشبوو (ئەوانەی توشی مەلاریا بووبن ناتوانن خوێن ببەخشن)
- ھەوبەشی پێکردنی دەرزی و کانولە.
- سەردانی کردنی وڵاتانی ئەفریقی وەکو غینیا یان بیابانی سەحارا.
خۆپاراستن:
- داپۆشینی جەستە
- دژە مێروو و مەگەز بەکاربێنە بۆ پێست و جلەکانت
- نووستن لە ژێر تولە
چارەسەر:
- Artemisinin-based combination therapies (ACTs)
- Artemether+lumefantrine (coartem)
- Artesunate+amodiaquine (camoquin)
چەند دەرمانێکی تر ھەن بەڵام مشەخۆرەکان بەرگریان دژی دەرمانەکە پەیداکردووە بۆیە ئێستا بەکار نایەت وەکو chloroquine .
- Atovaquone+proguanil (malarone)
- Quinine sulfate(qualaquin)+doxycycline(vibramycin)